سوسن سیرجانی | «ابراهیم و اسماعیل، هر دو در یک تن بودند، با من، پس گفتم، ابراهیم، اسماعیلت را قربان کن. قلم نی، از نیستان می‌رسید نی در کفم روان، نی خود، نفیر داشت، نفس از من بود، نه نغمه، من می‌دمیدم چون دم زدن دم به دم» این دیالوگ را دوباره بخوانید تا بدانید چرا «علی حاتمی» را سعدی سینمای ایران می‌خوانند و شاعرش می‌دانند. دیالوگ‌های او سال‌هاست که به زبانِ گفتار جامعه نفوذ کرده است و بسیار می‌شنویم که «آیین چراغ خاموشی نیست» و «همه‌ی عمر دیر رسیدیم» و «خدا! چقدر دشمن داری… دوستات هم که ماییم، یه مشت علیل عاجز عقل» و ده‌ها نمونه‌ی دیگر.
به گزارش فیلم‌نیوز، اگر علی حاتمی زنده بود، امروز، 24 مرداد 80 ساله می‌شد. به او لقب سعدی سینمای ایران را داده‌اند چون به واسطه سابقه نمایش‌نامه‌نویسی‌اش یکی از افراد منحصر به فرد در زمینه دیالوگ‌نویسی در آثار نمایشی بود. حاتمی سه دهه در سینما فعالیت کرد و آثار بزرگی از او به جا مانده. او فعالیتش را محدود به سینما نکرد و سه سریال هم برای تلویزیون ساخت. حاتمی کارگردانی مولف محسوب می‌شد که شیوه مخصوص به خود را در کارگردانی آثارش داشت. تلفیق تاریخ و قصه، آن هم براساس برداشت‌های شخصی‌اش از تاریخ، او را تبدیل به روایتگری متفاوت از زندگی ایرانی‌ها در طول تاریخ کرده بود.
پیش از ورود به سینما | علی حاتمی فعالیت هنری را با نمایشنامه‌نویسی از دهه 40 شروع کرد. حاتمی در اداره هنرهای دراماتیک درس خواند و تا اواخر دهه 40 مشغول نمایش‌نامه نویسی و کارگردانی تئاتر بود. یکی از مهم‌ترین آثاری که در این دوران نوشت و به صحنه برد، نمایش‌نامه «حسن کچل» بود. او این پیس موزیکال را براساس یک داستان فولکلور قدیمی ایرانی نوشته بود. موفقیت این تئاتر، باعث شد از سوی دوستانش ترغیب شود تا آن را به فیلم تبدیل کند. کارگردانی سینما با تئاتر متفاوت بود و ممکن بود حاتمی از پس آن برنیاید. اما او از تحربیاتش در تئاتر استفاده کرد و سال 1348 در اوج جریان موسوم به فیلمفارسی، یک فیلم موزیکال تاریخی را جلوی دوربین برد.
سینمای پیش از انقلاب | «حسن کچل» به عنوان اولین تحربه کارگردانی علی حاتمی در سینما، فیلم قابل قبولی بود و بیشتر تجربه‌ای بود برای ساخت فیلم‌های بعدی. «طوقی»، «باباشمل»، «قلندر»، «خواستگار» و «ستارخان» فیلم‌های بعدی علی حاتمی تا ابتدای دهه 50 بودند. از میان آنها «ستارخان» بود که بیش از هرکدام به سبک و سیاقی که بعدها حاتمی در آثارش در پیش‌گرفت نزدیک بود. او برداشت آزادی از یک واقعه تاریخی می‌کرد و براساس آن فیلم‌نامه‌ای جذاب می‌نوشت. به دلیل فعالیت در تلویزیون، تا میانه دهه 50 حاتمی دیگر فیلم نساخت. اما در سال 1356 «سوته‌دلان» را با داستانی عاشقانه جلوی دوربین برد. این فیلم از هر جهت برجسته‌ترین اثر حاتمی تا پیش از انقلاب است.
سینمای پس از انقلاب | علی حاتمی از سال 1358 مشغول ساخت یک سریال تاریخی بود. اما در کنار آن تا اواسط دهه 60، چهار فیلم ساخت. اولین اثر حاتمی پس از انقلاب «حاجی واشینگتن» بود که سال 1361 ساخته شد. اما به دلیل درون‌مایه سیاسی که داشت تا سال 1377 در توقیف ماند و بعد از مرگش به اکران رسید. «کمال‌الملک» دومین اثر او در دهه 60 بود. اثری تاریخی که نسبت به دیگر آثار او برداشت شخصی از تاریخ نیست و به زندگی نقاش بزرگ ایرانی پرداخته. «جعفرخان از فرنگ برگشته» تنها فیلم کمدی کارنامه حاتمی است که آن را براساس یک نمایش‌نامه قدیمی جلوی دوربین برد، اما آن را نیمه کاره رها کرد و در نهایت فیلم توسط محمد متوسلانی به سرانجام رسید. آخرین فیلم علی حاتمی در دهه 60، «مادر» بود. اثری که اصراری بربازگو کردن تاریخ نداشت و بیشتر بر عواطف و روابط انسانی تکیه داشت. «دلشدگان» و «جهان پهلوان تختی» آثار حاتمی در دهه 70 بودند. «دلشدگان» بازگشت او به داستان‌های تاریخی و با تکیه بر قصه ضبط اولین صفحه موسیقی ایرانی در فرنگ، ساخته شد. اما «جهان پهلوان تختی» آخرین اثر او بود که به دلیل ابتلا به سرطان و مرگ، نیمه‌کاره ماند.
فعالیت در تلویزیون | در اوایل دهه 50، علی حاتمی مانند بسیاری از کارگردان‌های آن سال‌ها جذب تلویزیون ملی ایران شد. او سال 1352 سریال «داستان‌های مولوی» را براساس قصه‌های مثنوی معنوی ساخت که در نوروز 1353 از تلویزیون پخش شد. پس از آن حاتمی سراغ قصه زندگی ناصرالدین‌شاه رفت و سریال «سلطان صاحبقران» را با روایتی غیرخطی درباره سال‌های سلطنت این پادشاه قاجاری ساخت. این سریال 13 قسمتی بسیار پرطرفدار بود و تا پیش از انقلاب دوبار از تلویزیون پخش شد. «هزاردستان» بزرگترین پروژه سال‌های فعالیت علی حاتمی، بلافاصله پس از انقلاب کلید خورد. او برای ساخت این سریال که داستانی را از اواخر جنگ جهانی اول تا روی کار آمدن حکومت پهلوی روایت می‌کند، شهرکی در جاده مخصوص کرج ساخت تا بتواند فضای آن دوران به درستی بازسازی کند. ساخت «هزاردستان» 8 سال طول کشید. پس از درگذشت حاتمی با تدوین‌های مختلف دو فیلم «کمیته مجازات» و «تهران روزگار نو» از این سریال برداشت و روانه سینماها و تلویزیون شد.
مهم‌ترین آثار | بیشتر آثار علی حاتمی ماندگار و مهم هستند. اما اگر قرار باشد مهم‌ترین آثار کارنامه او انتخاب شود، باید سراغ سه اثر رفت. اول از همه «سوته‌دلان»؛ فیلمی لطیف که در آن حاتمی روابط پیچیده انسانی، مذهبی و عاطفی را از چشم یک مرد میان‌سال عقب‌مانده ذهنی به تصویر کشیده. شخصیت مجید ظروفچی با بازی بهروز وثوقی یکی از ماندگارترین کاراکترهای سینمای ایران است. دومین اثر مهم حاتمی «مادر» است. قصه یک خانواده از هم پاشیده که مهر مادر دوباره همه را دور هم جمع می‌کند. این فیلم یکی از آثاری است که از دهه 60 تاکنون صدها بار از تلویزیون پخش شده، اما هنوز هم دیدنی و دیالوگ‌هایش شنیدنی است. و سوم «هزاردستان» که طولانی‌ترین پروژه سال‌های فعالیت علی حاتمی بود. او در این سریال تمام حرف‌ها و انتقاداتی که نسبت به اوضاع سیاسی و اجتماعی داشته در قالب دیالوگ‌ها و خط داستانی این سریال بیان کرده. «هزاردستان» ممکن است از نظر تاریخی ضعف‌هایی داشته باشد، اما از نظر ظرافت بصری و نوع کارگردانی، برجسته‌ترین اثر حاتمی محسوب می‌شود.
پست های مشابه :
سیمای زنانه سینمای حاتمی
نگاهی به کارنامه و اتفاقات زندگی هنری زنده‌یاد امین تارخ به بهانه سالروز درگذشتش | همیشه استاد
نگاهی به موسیقی در آثار علی حاتمی به بهانه بیست وهفتمین سال‌روزِ درگذشتِ او | کاش همه صدا‌ها آهنگ بود، همه حرف‌ها ترانه*
مروری بر گفته‌های زنده‌یاد علی حاتمی درباره اهمیت رسانه فراگیر تلویزیون به بهانه سالگرد درگذشتش | حاتمی: آثار تلویزیونی‌ام را با وسواس بیشتری ساخته‌ام
