نگاهی به همکاری محمدرضا فروتن با کارگردانان سرشناس سینما به بهانه حضور در فیلم «بت» به کارگردانی حمید نعمت‌الله | بازی در زمین بزرگان

سما بابایی | محمدرضا فروتن در فیلم جدید حمید نعمت الله با نام «بت» بازی می‌کند. او جز بازیگرانی است که در کارنامه‌اش اسامی کارگردانان سرشناسی به چشم می‌خورد که در همکاری با آن‌ها  توانسته بازی‌های جذابی را از خود به یادگار بگذارد. شاید نخستین همکاری با نعمت‌الله در فیلم «بت» موجب احیای دوباره ستاره سینمای ایران در نیمه دوم دهه هفتاد شود.

به گزارش فیلم‌نیوز، حمید نعمت‌الله مدتی است که تازه‌ترین پروژه سینمایی خود با نام «بت» را جلوی دوربین برده است. او در این فیلم برای چهارمین بار از حضور لیلا حاتمی بهره برده ، اما سوپرایز او در این فیلم دعوت از محمدرضا فروتن است. ستاره سینمای ایران در نیمه دوم دهه هفتاد، که مدتی است از روزهای اوج خود دور افتاده است. فروتن که در کارنامه‌اش اسامی کارگردانان صاحب سبکی چون مسعود کیمیایی، ابراهیم حاتمی‌کیا، رخشان بنی اعتماد و … دیده می‌شود، حالا این فرصت را دارد که در دهه پنجم زندگی‌اش یک شاه‌نقش برای نعمت‌الله بازی کند. به همین بهانه نگاهی داریم به همکارهای این بازیگر با کارگردان سرشناس سینمای ایران.

مسعود کیمیایی | 6 فیلم

مسعود کیمیایی سهمِ مهمی در شناسایی فروتن به سینمای ایران داشت. او سریال «سرنخ» و بازی فوق‌العاده‌ی فروتن را دید و در همان شب با این هنرپیشه تماس گرفت و او را برای بازی در فیلم «مرسدس» انتخاب کرد که نتیجه‌ی آن نامزدی فروتن در شانزدهمین جشنواره فیلم فجر نامزد برای دریافت سیمرغ بلورین شد. این همکاری در آثاری چون فریاد (۱۳۷۷)، اعتراض (۱۳۷۸)، سربازهای جمعه (۱۳۸۲). «محاکمه در خیابان» (۱۳۸۸) و «متروپل» (۱۳۹۲) نیز ادامه یافت. برای همین است که فروتن معتقد است که کیمیایی، یکی از مهم‌ترین آرتیست‌های سینمای ایران است. او همچنین می‌گوید که احساس و افکار و رفتارِ کیمیایی مهم‌تر از سینمایش است و به همین خاطر همواره آرزوی بازی در آثار او را دارد. به هر روی به نظر می‌رسد که فروتن در سال‌های پس از انقلاب بختِ آن را داشته تا در تعدادی از بهترین فیلم‌های کیمیایی بازی کند.

کیومرث پور احمد | سه فیلم و یک سریال

اگر کیمیایی حضور فروتن را به عنوان بازیگری تازه‌نفس و با قابلیتِ ستاره‌شدن در سینمای ایران تثبیت کرد، این پوراحمدِ فقید بود که این هنرپیشه را بعد از بازی‌اش در یکی- دو فیلمِ غیرمهم کشف کرد و از حضورِ او در سریالش بهره بُرد. اواسط دهه‌ی ۷۰ بود که سریالِ «سرنخ» ساخته می‌شد و فروتن با نقش آفرینی تحسین برانگیزش در اپیزود «تماشاخانه» معرفی شد. اما این تازه آغازِ راهِ این دو هنرمند بود. فروتن، ایفاگر مهم‌ترین فیلمِ پوراحمد با نام«شب یلدا» است. او در این فیلم نقشِ کسی را بازی می‌کند که به‌نوعی خود پوراحمد است. شاید اصلا دلیلِ موفقیت فیلم نیز همین است. پوراحمد آن را با گوشت و پوستِ خود نگاشته است. کارگردان در این فیلم، بازی متفاوتی از فروتن گرفته و به شیوه‌ی دیگری او را هدایت کرده است. پوراحمد خود برخی صحنه‌ها را بازی می‌کرد و فروتن از آن گرته‌برداری. حالا نتیجه به اندازه‌ای متعالی است که نام هر دوی آنان را در تاریخِ سینمای ایران ماندگار کرده است. هزار سال هم که بگذرد، باز آدم‌ها با تنهایی حامد اشک می‌ریزند و یادِ تمام هجران‌ها و عشق‌های ناکامِ خود می‌افتند.

رخشان بنی اعتماد | دو فیلم

سومین فیلم پرتماشاگر کارنامه سینمایی محمدرضا فروتن به کارگردانی رخشان بنی‌اعتماد است. این فیلم، یکی مهم‌ترین آثار رخشان بنی‌اعتماد است و چکیده نگاه او به اجتماع اطراف، شیوه واکاوی و تحلیلش از موقعیت‌های فرهنگی، تاریخی و سیاسی و البته دغدغه‌های انسانی و اخلاقی این کارگردان را نشان می‌دهد. فیلم در زمان اکران قریبِ دو میلیون نفر را به سینماها کشاند و هم‌چنان نیز مخاطبانِ خاص خود را دارد. او برای فیلمش نامِ خوبی را انتخاب کرده است: زیرِ پوستِ شهر. اگرچه دغدغه‌ی بنی اعتماد بیشتر زنان هستند؛ اما در این فیلم تماشاگر کاملا همراه با «فروتن» است و او را یک قربانی چون دیگر آدم‌هایی می‌‌داند که زیرِ پوستِ این شهر در حال زندگی هستند. این هنرِ بنی‌اعتماد است که می‌تواند دنیایی خلق کند که جدای از نگاه جنسیت‌گرا، تلاش می‌کند انسان‌گرا باشد. همکاری فروتن با بنی‌اعتماد در «قصه‌ها» نیز ادامه یافت. اثری که می‌توان آن را دنباله‌ی تمام کارهای خانم کارگردان دانست.

تهمینه میلانی | یک فیلم

دو فیلم «دو زن» و «قرمز» هر دو با بازی «محمدرضا فروتن» در هفدهمین جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد و رقابتی نزدیک بر سر کسب جوایز بخش‌های مختلف داشتند. فروتن در «دو زن» در نقش حسن بازی می‌کند. این شخصیت برای کارگردان، یک شخصیت سمبولیک است و یک جریان ایدئولوژیک را مجسم می کند. نقشِ فروتن در این فیلم ترکیبی از تیپ و شخصیت است. او به تنهایی نماینده یک تفکر است. وقتی حسن نمی تواند خواسته خود را عملی کند، چاقوکشی می کند یا اسید می پاشد. او خیلی محدود فکر می کند. «حسن» را می‌توان او قربانی شرایط است. او هم یک فرشته است تحت شرایط دیگر. فروتن در این فیلم برای اولین بار در چنین نقشی ظاهر می‌شد و به خوبی نیز توانست آن را برای مخاطب باورپذیر کند.

پرویز شهبازی | یک فیلم

فروتن در «عیار 14» با پرویز شهبازی همکاری کرد و نامزدِ رشته‌ی بهترین بازیگر نقش اول مرد از جشنواره شد. مضمون اصلی عیار ۱۴ را به فشرده‌ترین شکل می‌توان در عبارت «جنایت و مکافات» خلاصه کرد. شهبازی شهری را به تصویر می‌کشید که در آن تاوان گناه بالاخره به خود انسان بازمی‌‌‌گردد. اما این مضمون به‌شکلی در فیلم منتقل شده بود که عموما شعاری و گل‌درشت به نظر نمی‌رسد. فروتن در این فیلم یکی از بهترین بازی‌های عمرِ حرفه‌‌ای خویش را انجام داد و توسط منتقدانِ بسیاری ستوده شد. عیار ۱۴ با استفاده از ساختار فیلم‌های وسترن و ‌نوآر، قصه‌ای مهیج را در فضایی انتزاعی-ایرانی تعریف کند. شهبازی برای انتقال پند اخلاقی فیلمش لفاف سینمایی مناسبی برگزید و با هدایتِ درست بازیگرانش (فروتن و دیرباز) توانست اثری خلق کند که اگرچه در آن سال به خاطر هم‌زمانی با «درباره‌ الی» فرهادی، چندان مورد بحث قرار نگرفت؛ اما برای همیشه اثری قابل اعتنا ماند.

ابراهیم حاتمی‌کیا | یک فیلم

پس از سال ها فیلم سازی ابراهیم حاتمی کیا درباره جنگ و آدم هایش، او در «دعوت» نقبی به یک دغدغه‌ی مهمِ اجتماعی یعنی سقط جنین زد. دعوت ساختاری اپیزودیک دارد و هر اپیزود به شکلی جدا مشکلات یک زوج را در برابر بارداری ناخواسته یک زن به تصویر می کشد. فروتن در اپیزود دومِ این فیلم با نام «قصه خورشید» بازی کرد. زینال (محمدرضا فروتن) و سودابه (سحر جعفری جوزانی) زن و شوهری شهرستانی هستند که به شکل سیار به کار لوله بازکنی مشغول‌اند. این زوج پس از بارداری ناخواسته با خورشید (ثریا قاسمی) آشنا می‌شوند و او به آنان پیشنهاد خرید بچه را می‌دهد، اما در ادامه متوجه می‌شویم که هدف خورشید از این کار ترغیب زینال و سودابه برای نگاه داشتن فرزندشان است. محمدرضا فروتن و سحر جعفری جوزانی در این اپیزود لهجه‌های خود را به خوبی درآورده‌اند و البته بازی‌ای اغراق‌شده از خود ارائه دادند.

کمال تبریزی | دو فیلم و یک سریال

 فروتن در «طبقه حساس» نقش متفاوتی ایفا کرد و پس از مدت‌ها، توجه‌ها را دوباره به خود معطوف کرد. او در قالب نقشی کوتاه اما تاثیرگذار در لباس روحانیت جلوی دوربین کمال تبریزی رفت و نقش هم به‌طور عجیبی به او نشست. گریم خوب او هم البته این میزان تاثیرگذاری را بیشتر کرده بود. «طبقه‌ حساس» را می‌توان همان‌اندازه که فیلم تبریزی دانست، فیلم عطاران و فروتن هم قلمداد کرد. عطاران در این فیلم، در نقش یک فرد عصبی و سنتی، مثل همیشه طناز است و مخاطب هم دوستش دارد و فروتن نیز بسیار خوش درخشیده. او در خیابان‌های آرام از این کارگردان نیز بازی کرد. فیلم با فیلمنامه‌ای از کامبوزیا پرتوی در ارمنستان ساخته شد و داستان یک روزِ یک خبرنگار را در شهر به تصویر می‌کشد. این فیلم توقیف شد و هیچ‌گاه رنگِ پرده به خود ندید. فروتن در این فیلم با لعیا زنگنه و نیکی کریمی هم‌بازی بود. او در فصل دوم «سرزمین مادری» نیز در نقشِ سیدحشمت با این کارگردان همکاری کرد.

فریدون جیرانی | یک فیلم

قرمز یکی از مهم‌ترین نقش‌آفرینی‌های فروتن و یکی از مهم‌ترین فیلم‌های پس از انقلاب است. «قرمز» فرزند زمانه خود است. در دورانی که تب بحث‌هایی در مورد حقوق زنان در جامعه در پی آزادی‌های سیاسی و اجتماعی نیمه دوم دهه هفتاد داغ‌تر از همیشه شده بود، فریدون جیرانی در دومین ساخته‌اش در مقام کارگردان تصویری را از زن به نمایش گذاشت که کاملا با تصویر مطلوب نگاه رسمی در دهه ۶۰ در تضاد بود. قرمز، همچون شخصیت‌های اصلی‌اش، فیلمی عصیانگر بود. «قرمز» که تاکید شده بود روایتی داستانی از یک ماجرای واقعی است، از نگاه بعضی منتقدان سینمایی به خوبی از عناصر دلهره و وحشت بهره برده بود و با بازی محمدرضا فروتن و هدیه تهرانی که ستاره‌های آن روزهای سینما بودند، به فیلمی ماندگار در خاطر بسیاری از سینمادوستان بدل شد. فیلم در شرایطِ حساسی به نمایش درآمد، سروصدای زیادی به پا کرد و و به یکی از اسناد مهم زمان و مکان دوران شور و نشاط اجتماعی دهه ۷۰ تبدیل شد.

احمدرضا درویش | یک فیلم

فیلم متولد ماه مهر ساخته احمدرضا درویش مستقیم‌گو و انتقادی‌ترین فیلم اوست. این اثر دو سال بعد از روی کار آمدن دولت محمد خاتمی و جریان اصلاحات به نمایش درآمد. در آن سال‌ها تمام لایه‌های اجتماع ایرانی بیش از پیش سیاست‌زده و پر تب‌و‌تاب بود. در میانه این حال و هوا درویش فیلمی با مسئله اعتراضات دانشجویی و جنش‌ها و کوشش‌های تشکل‌های دانشجویی در آن سال‌ها ساخت. گروهی از دانشجویان ارزشی در دانشکده علوم اجتماعی بیانیه‌ای صادر می‌کنند با هدف جداسازی دانشجویان دختر و پسر در دانشگاه با این توضیح که اختلاط داشنجویان منجر به فساد (به تعبیر آن‌ها) و چه و چه می‌شود. در این فیلم «فروتن» در نقش دانیال به عنوان نماینده بخشی از اجتماع عاشق دختری با تمایلات اصلاح طلبانه به نام مهتاب (میترا حجار) می‌شود. دانیال در این فیلم نقشِ مهمی ایفا می‌کند و زمانی که کار به تهدید به اخراج دانشجویان و مداخله نیروی انتظامی می‌کشد، هیچ یک از معترضان ارزشی دانشگاه به دلیل اقلیت بودن مطلقشان، جرات دست بالا بردن و ایستادن پای بیانیه و اعتراضشان را ندارند و در گوشه‌ای پنهان می‌شوند جز دانیال. این اتفاق دقیقا در یکی از بهترین و کلیدی‌ترین سکانس‌های فیلم رقم می‌خورد و پوستر فیلم می‌شود. دانیال در این فیلم به دنبال دفاع از ارزش‌هایی است که برای آن جنگیده (او سابقه حضور در جنگ ایران و عراق را داشته است) پس در تنهاترین حالت ممکن، دست بالا می‌برد. انگیزه او دفاع از ارزشی که باور دارد فقط مربوط به دسته و گروه و نام‌ها نیست و عده‌ای از این ارزش و نام سو استفاده کرده‌اند.

علیرضا داود نژاد | دو فیلم

محمدرضا فروتن در دو همکاری پشتسر هم با علیرضا داودنژاد داشته است که هر دو فیلم در کارنامه کارگردانش دو اثر عجیب و البته نامتعارف هستند. فروتن ابتدا در ملاقات با طوطی جلوی دوربین داودنژاد رفت. عکس‌های عجیبی که از او در این فیلم پیش از رونمایی از آن منتشر شد نشان می‌داد که باید با فیلم متفاوتی مواجه باشیم. «ملاقات با طوطی» یک اکشن افسار گسیخته است که البته این افسارگسیختگی نه تنها به کمک فیلم نیامده بلکه تبدیل به پاشنه آشیل آن هم شده و آن را تبدیل به یک فیلم سردرگم کرده است. فیلمی که نه امتیازی برای فروتن دارد و نه داودنژاد. این کارگردان بلافاصله در راستای همین فیلم «هشت‌پا» را جلوی دوربین برد. اینبار هم فروتن به همراه تعدادی از بازیگران ملاقات با طوطی در این فیلم هم حضور داشتند. «هشت پا» به نسب فیلم قبلی اثر منسجم‌تری ازکار درآمد اما بازهم تبدیل به کار شاخصی نشد.