وقتی کارگردانان برای نجات آثارشان به استیصال می‌رسند به بهانه نامه درخواست حمید نعمت‌اله برای اکران محدود «قاتل و وحشی» در جشنواره | نقطه جوش

یکی از خبرهای مهم سینمایی در روزهای گذشته انتشار نامه حمید نعمت‌الله خطاب به مسئولان جشنواره فیلم فجر بود. این کارگردان شش سال پیش «قاتل و وحشی» را ساخته اما تا به امروز نه اجازه اکران در جشنواره و نه هیچ سینمایی را پیدا نکرده. حالا او در یک نامه که به صورت عمومی منتشر کرده درخواستش را به گوش همه رسانده. درطی 4 دهه گذشته کارگردان‌های مختلفی به دلیل عدم انتشار آثارشان به این استیصال رسیدند و بعضا دست به کارهای انتحاری زده‌اند.

جشنواره فیلم فجر که از سال 1361 شروع به کار کرد، قوانین و ساختارهایی برای آن در نظرگرفته شد که با نظر مسئولان و عوض شدن مدیران، هر دوره این قوانین دست‌خوش تغییراتی می‌شود. در این 43 دوره، اتفاقات مختلفی در جریان توقیف یا عدم اکران برخی آثار افتاده. حتی بعضی فیلم‌ها بوده‌اند که در جشنواره اجازه اکران پیدا می‌کردند اما بعد از پایان این رویداد به محاق توقیف می‌رفتند. واکنش کارگردان‌ها و صاحبان اثر هم نسبت به این توقیف‌های جشنواره‌ای یا در دوران اکران مختلف بوده. برخی سکوت می‌کردند و برخی دیگر با سال‌ها صبر یا اکران فیلمشان را می‌دیدند و یا آن را به آرشیو می‌فرستادند. اما در این میان برخی از فیلسازان هم در اثر استیصال، از خود واکنش‌هایی به نشانه اعتراض نشان می‌دادند که بیشتر جنبه عمومی داشت، تا مخاطب عام هم متوجه عدم اکران فیلم و مسایل پیش آمده برای آن باشد. برخی از این واکنش‌ها در حافظه تاریخی سینمای ایران باقی مانده است.

محمدحسین مهدویان | مرد بازنده | 1400

حرکت اعتراضی :  اعلام عدم شرکت در دوره‌های بعدی جشنواره

شرح ماجرا : محمدحسین مهدویان از سال 1394 به طور مستمر در حال فیلمسازی بود و تقریبا هر سال یک فیلم در جشنواره فیلم فجر داشت، فیلم‌هایی که اغلب بسیار مورد توجه قرار می‌گرفتند و در رشته‌های مختلف کاندید کسب جایزه می‌شدند. در این میان خود مهدویان هم دو بار جایزه بهترین کارگردانی را از جشنواره گرفته بود. اما سال 1400 و در چهلمین دوره جشنواره، او با فیلم «مرد بازنده» حضور داشت. فیلمی که با انتقادهای فراوانی روبه‌رو شد و هیچ موفیقتی در جشنواره کسب نکرد. مهدویان پس از پایان جشنواره در پستی اینستاگرامی اعلام کرد که دیگر در جشنواره هیچ‌وقت حضور پیدا نخواهد کرد و دیگر سودایی در سر ندارد.

حمید نعمت‌الله | قاتل و وحشی | 1398

 حرکت اعتراضی : درخواست برای اکران محدود در جشنواره

 شرح ماجرا : سال 1398، حمید نعمت‌الله فیلم «قاتل و وحشی» را ساخت اما به دلیل مسایل مالکیتی نتوانست نسخه‌ای از آن را به جشنواره برساند. این فیلم سال 1399 متفاضی حضور در جشنواره بود، اما به آن مجوز اکران در جشنواره داده نشد. پس از گذشت 3 سال از ساخت فیلم در 1401 تنها سازمان سینمایی مجوز اکران در خارج از کشور را برای «قاتل و وحشی» صادر کرد. حمید نعمت‌الله در تمام این سال‌‌ها سکوت کرد و با اکران‌های خصوصی برای سینماگران و منتقدان باعث شد عده زیادی پیگیر و مشوق اکران عمومی این فیلم باشند. امسال و با تغییرات زیادی که در جشنواره اتفاق افتاد، امید این بود که فیلم در کنار دیگر ساخته نعمت‌الله یعنی «بت» به اکران در جشنواره برسد. اما این امید زمانی از بین رفت که نعمت‌الله در نامه‌ای سرگشاده از مسولان جشنواره خواست تا پس از شش سال تنها در یک سانس و در کوچکترین سالن جشنواره اکران عمومی کنند.

عبدالرضا کاهانی | اراتمند، نازنین،بهاره، تینا | 1394

حرکت اعتراضی : انتشار فیلم بر بستر یوتیوب

 شرح ماجرا : «ارادتمند، نازنین، بهاره، تینا» سال 1394 ساخته شد. فیلمی که از همان روزهای ابتدایی، شورای پروانه نمایش اعلام کردند این فیلم از آغاز تا پایانش مشکل دارد و قابلیت صدور پروانه نمایش برای آن وجود ندارد. در این میان اعتراضاتی از طرف سینماگران مختلف شکل گرفت. البته مشکل کاهانی با سازمان سینمایی به آثار قبلی او هم برمی‌گشت. بالاخره کاهانی دو سال بعد از ساخت «اراتمند…» از ایران مهاجرت کرد و این اتفاق مسله فیلم را بیشتر در هاله‌ای از ابهام برد. سال 1400 کاهانی اعلام کرد که در اقدامی اعتراضی فیلمش را در یوتیوب منتشر خواهد کرد. اما پس از مدتی به دلیل مسایل مالکیتی مربوط به تهیه‌کننده از این کار صرف‌نظر کرد. اما در تابستان 1402 و در ادامه انتشار قاچاق چند اثر مانند «تفریق»، «شب، داخلی، دیوار» و… فیلم «ارادتمند، نازنین، بهاره و تینا» هم با کیفیت خوب در کانال‌های تلگرانی منتشر شد.

سعید سهیلی | گشت ارشاد 2 | 1396

حرکت اعتراضی : آتش زدن کارت عضویت خانه سینما

فیلم «گشت ارشاد 2» که در ادامه قسمت اول این فیلم ساخته شده بود، در تابستان 1396 روی پرده رفت. فیلم به فروش خوبی هم رسیده بود و با مشکلی روبه‌رو نبود. اما در روزهای پایانی اکران نسخه غیرقانونی آن روی اینترنت قرار گرفت. سعید سهیلی از این ماجرا بسیار خشمگین بود و حتی این اتفاق را به حمایتش از انتخابات ریاست جمهوری آن سال ارتباط می‌داد. اما این پایان ماجرا نبود او برای اعتراضی علنی‌تر به قاچاق فیلمش کارت کانون کارگردانانش را جلوی دوربین یک برنامه اینترنتی به آتش کشید. اقدامی که با واکنش‌ها مثبت و منفی زیادی روبه‌رو شد.

علی ملاقلی‌پور | قندون جهیزیه | 1393

حرکت اعتراضی : جیمی جامپ در استادیوم آزادی

شرح ماجرا : در تابستان سال 1396، اولین فیلم علی ملاقلی‌پور فرزند رسول ملاقلی‌پور، با نام «قندون جهیزیه» اکران شد. اکران فیلم همزمان با به پرده رسیدن فیلم «محمد رسول‌آلله» ساخته مجید مجیدی بود. ملاقلی‌پور از تعداد کم سینماهایی که در اختیار فیلمش قرار داده شده بود ناراحت بود. با وجود اینکه دو هفته از اکران فیلم گذشته بود، او تصمیم گرفت اقدامی اعراضی عجیب انجام دهد. در شهریور بازی خیریه‌ای میان ستارگان فوتبال ایران و جهان برگزار شد. این بازی در بسیاری از کشورها در حال پخش بود که در میانه بازی ناگهان علی ملاقلی‌پور با لباسی که روی آن لوگوی فیلم قندون جهیزیه نقش بسته بود به وسط زمین بازی پرید و برای چند دقیقه‌ای بازی را مختل کرد. امنیت ورزشگاه آزادی در تلاش بودند مانع او شوند و در نهایت هم او را دستگیر و برای مدت کوتاهی بازداشت کردند.  

احمدرضا درویش | رستاخیز | 1392

حرکت اعتراضی : خداحافظی با کارگردانی

 شرح ماجرا : فیلم «رستاخیز» احمدرضا درویش یکی از مرثیه‌های سینمای ایران است. فیلمی درباره واقعه کربلا که با مجوز و حمایت سازمان سینمایی ساخته شد. این فیلم در سی و دومین جشنواره فیلم فجر هم بسیار مورد توجه قرار گرفت. فیلم با پروانه نمایش در تیر 1394 اکران شد اما بعد از مدتی کوتاه به دلیل مشکلات شرعی جلوی اکران آن گرفته شد. این توقیف نزدیک به 10 سال طول کشید و در نهایت هم به اکران آنلاین رسید. اما در این میان احمدرضا درویش که یکی از کارگردان‌های صاحب سبک دفاع مقدس بود، پس از ساخت این فیلم دیگر کارگردانی را کنار گذاشت.

ابراهیم حاتمی‌کیا | موج مرده | 1379

حرکت اعتراضی : حضور سرزده در سینمای اهالی رسانه

معمولا از اواسط دهه 70 به بعد همیشه حضور ابراهیم حاتمی‌کیا در جشنواره فیلم‌فجر با حاشیه‌هایی همراه بوده. سال 1379 وقتی فیلم «موج مرده» را ساخت با اعتراض بنیاد روایت فتح رو به رو شد. آنها معقتد بودند، فیلم با چیزی که قرار بوده حاتمی‌کیا بسازد تطابق ندارد. روز اکران فیلم در جشنواره، همه منتظر بودند تا «موج مرده» اکران شود. اما، اعلام شد که فیلم بنا به درخواست تهیه‌کننده از جشنواره حذف شده. حاتمی‌کیا هم برای اعتراض به این اتفاق با یک کیسه پر از نگاتیو وارد سالن سینما استقلال، محل اکران فیلم شد و پشت میزی که برای برگزاری نشست‌های مطبوعاتی در نظر گرفته شده بود نشست. او نگاتیوهای فیلمش را روی میز چید و گفت اینها موارد اصلاحی است که بنیاد روایت دستور به حذف آنها داده. او انتقادهای دیگری هم نسبت به مناسبتان موجود در سینما داشت که مطرح کرد. در نهایت با خرید امتیاز فیلم توسط شرکت فیلمسازی دیگر، موج مرده با اصلاحات به اکران رسید.

ایرج قادری | تاراج | 1363

حرکت اعتراضی : نگارش توبه نامه

شرح ماجرا : قادری یکی از کارگردان‌های پرکار پیش از انقلاب بود که در سال‌های ابتدایی دهه 60 اجازه ساخت چند فیلم را پیدا کرد. اما در اواسط دهه 60 پس از ساخت «تاراج» ممنوع الفعالیت شد و دیگر اجازه فیلمسازی پیدا نکرد. او سال‌ها با برنج فروشی و کارهای دیگر روزگار می‌گذراند. اما اوایل دهه 70 دیگر نتوانست به این کار ادامه دهد و تصمیم گرفت توبه‌نامه‌ای برای وزیر ارشاد بنویسد. متنی که در آن از انجام تمام کارهایی که در پیش از انقلاب انجام داده بود اعلام برائت کرده بود. او این توبه نامه را به صورت عمومی منتشر کرد و در اختیار روزنامه‌های کثیرالنتشار قرارداد تا دوباره بتواند به کار کارگردانی ادامه دهد. 

بهرام بیضایی | باشو غریبه کوچک | 1364

حرکت اعتراضی : مهاجرت از ایران 

 شرح ماجرا : بهرام بیضایی که پس از توقیف «مرگ یزدگرد» و «چریکه تارا» پس از انقلاب، تصمیم گرفته بود فیلم نسازد، با ساخت «باشو غریبه کوچک» در سال 1364 به سینما بازگشته بود. با وجود اینکه این فیلم درباره جنگ و حتی اتفاقات احساسی بود که در جریان جنگ به وقوع می‌پیوندد، اما ارشاد به دلایل مختلفی با اکران این فیلم مخالف بود. بیضایی حتی قبول کرده بود نامش به عنوان کارگردان پای فیلم نخورد تا شاید فیلم به اکران برسد. اما هیچ‌کدام از تلاش‌هایش تاثیرگذار نبود. ناامیدی حاصل از این اتفاق باعث شد که بیضایی برخلاف میل باطنی‌اش از ایران مهاجرت کرد.