«لامینور»، به عنوان بیست‌وسومین فیلم سینمایی داریوش مهرجویی، از امروز (چهارشنبه 7 اردیبهشت» در سینماها اکران می‌شود. به این بهانه سراغ واکاوی مهمترین فیلم‌های کارنامه این کارگردان باتجربه و مطرح سینما رفته‌ایم. در بخش اول این پرونده، مروری داریم بر پنج فیلم مهم «گاو»، «آقای هالو»، «پستچی»، «دایره مینا» و «اجارهنشینها» که اکثر آنها جزو آثار اقتباسی مهرجویی هستند.
گاو/ 1348
فیلم «گاو» اقتباسی است از «عزاداران بَیَل»، نوشته غلامحسین ساعدی. فیلم نگاهی تمثیلی به آدم‌ها و جامعه دارد، اما کارکرد اصلی خود؛ یعنی قصه‌گویی را فراموش نمی‌کند. در این داستان، گاوی می‌میرد که نماد باروری است. مردم روستا متاثر می‌شوند، با مش‌حسن همدردی می‌کنند، فرضیه‌های مرگ را مطرح می‌کنند، اما در نهایت به زندگی عادی بازمی‌گردند. اما مش‌حسن که تحمل پذیرش این مرگ را ندارد، تحت تاثیر قرار می‌گیرد تا جایی که در گاو استحاله می‌شود و خودش را گاو مش‌حسن می‌داند. مهرجویی روح حاکم بر اثر ساعدی را به خوبی در قالب فیلم منتقل می‌کند. میزانسن، نورپردازی، زاویه دوربین و … همه در راستای مفهوم کتاب است. شیوه کارگردانی او مورد تمجید منتقدان خارجی هم قرار گرفته است. «گاو» جزو فیلم‌های موج نو ایران در قبل انقلاب بود و نگرش جشنواره‌های خارجی به سینمای ایران را تغییر داد.
آقای هالو/ 1349
پیش از اینکه داریوش مهرجویی فیلم «آقای هالو» را بسازد، علی نصیریان، نمایشنامه «آقای هالو» را روی صحنه برده بود. بعد از آن به همراه داریوش مهرجویی فیلمنامه آن را نوشت. نصیریان شخصیت هالو را با دیدن چهره یک نفر که تیپش قرابتی با آدم‌های متمدن نداشته، می‌نویسد. فقط هم از این تیپ ایده می‌گیرد و بقیه‌اش حاصل دریافت‌های خودش است. «آقای هالو» داستانی اجتماعی دارد، اما با طنز خاص داریوش مهرجویی توأم شده است. اینکه یک شهرستانی در تهران گرفتار دغل‌بازی‌ها شود، تلخ است. کارگردان اما به این قصه رنگی از شیرینی داده. «آقای‌هالو» جزو نخستین فیلم‌هایی است که پدیده مهاجرت به تهران را به شیوهای متفاوت نقد می‌کند. فیلم تقابل فرهنگ مردمان کاسب‌کار پایتخت و مردان باصداقت شهرستانی است.
پستچی/ 1351
داریوش مهرجویی فیلم «پستچی» را براساس نمایشنامه ویتسک نوشته گئورک بوشنر ساخت. تقی در ارتباط با همسر ناتوان است، مشکل مالی هم دارد. در خانه ارباب خود کار می‌کند و زنش مورد تعرض برادرزاده ارباب قرار می‌گیرد. تقی زن خود را می‌کشد. امتیاز فیلم، قصه روان و بازی‌های درخشان بازیگران است. پستچی را میتوان همچنان دید و با داستان آن همراه شد. مهرجویی نگاه ایرانی خود را به داستان اضافه کرده؛ از مهمانی‌های باشکوه که معمولا در آثارش زیاد می‌بینیم، تا نشانه‌های خطرناک جهان مدرن. «پستچی» را میتوان آینه‌ای از برهه‌ای تاریخی در ایران تعبیر کرد. این فیلم در جشنواره‌های خارجی زیادی مورد توجه داوران قرار گرفت و جوایز بی‌شماری به دست آورد؛ از جمله برلین، کن و شیکاگو.
دایره مینا/ 1353
مهرجویی این‌بار هم سراغ اقتباس از غلامحسین ساعدی رفت. «آشغالدونی» نام داستانی از مجموعه «گور و گهواره»، نوشته غلامحسین ساعدی است که «دایره مینا» براساس آن ساخته شده. در این فیلم شاهد سه طیف از مردم جامعه هستیم؛ بیمارانی که به خون نیاز دارند، متمولانی که خون را ارزان می‌خرند و گران می‌فروشند و فقیرانی که خون خود را می‌فروشند. «دایره مینا» سوژه‌ای تلخ و جدی دارد، اما کارگردان داستانش را روان و سرگرم‌کننده بیان می‌کند. فیلم می‌توانست تبدیل به اثری سیاه شود، اما مهرجویی مانع این اتفاق شد. از آن‌سو فاکتورهای جذابیت به اندازه کافی در فیلم وجود دارد؛ از انتخاب بازیگر تا روابط آدم‌ها و خرده‌قصه‌های سرگرم‌کننده که البته نمی‌توان از جذابیت خود داستان ساعدی هم حرفی به میان نیاورد. «دایره مینا» سه سال توقیف بود، اما مسئولان وقت را به فکر انجام کاری اساسی برای رفع مشکل خون انداخت و در نهایت منجر به تاسیس سازمان انتقال خون شد.
اجارهنشینها/ 1365
«اجارهنشینها» حاصل تیزهوشی داریوش مهرجویی است. او خیلی زود متوجه اشکال‌های جامعه شد و هشدارهایش را در قالب یک داستان کمدی روایت کرد. در این قصه، آدم‌هایی از طیف‌های مختلف حضور دارند و به نوعی نمایندگان اقشار مختلف جامعه هستند. قرائت‌های مختلفی از اجارهنشینها شده، اما روایت کمدی مهرجویی راه تأویل برای مخاطب عام را بست. «اجارهنشینها» نسبت به معضل گسترش نامعقول اجاره‌نشینی هشدار می‌دهد؛…
