محمد صابری | تعداد اطلاعیههای رسمی شبکههای مختلف تلویزیون برای توضیح و عذرخواهی درباره آنچه از ابتدای امسال روی آنتن رفته است، به عدد سه رسید و اینبار شبکه نسیم درباره ویدئویی که حکم فالشنوازی سیما در امر خطیر «امنیت ملی» را داشت، توضیحاتی ارائه کرد.
بعد از پخش بریدهای از برنامه تلویزیونی «درنگ» که با اجرای محسن افشانی و در قالب محتوایی طنز سیاسی در حال پخش از شبکه «نسیم» است، روابط عمومی این شبکه، متن کوتاهی را بهعنوان اطلاعیه منتشر کرد. بعد از عذرخواهی رسمی روابط عمومی شبکههای «تماشا» و «سلامت» حالا این سومین شبکه تلویزیونی است که از ابتدای امسال، بهدلیل حاشیههای مربوط به نظارت در پخش، ناگزیر از قبول اشتباه و عذرخواهی میشود. هرچند نفس این تغییر رویه در صداوسیما در زمینه مواجهه با «اشتباهات» اتفاقی مبارک است، اما این همه داستان نیست!
1) ماجرای مربوط به ویدئوی وایرالشده از برنامه «درنگ»، مربوط به بخشی از این برنامه بود که محسن افشانی در مقام مجری، گفتوگویی خیالی با وزیر خارجه عربستان ترتیب داده و به سنت رویکرد سابق صداوسیما نسبت به مسئولان سعودی، بهکمک شبیهسازی توسط هوش مصنوعی، این مقام ارشد کشور همسایه را به سخره گرفت. دنبالکنندگان اخبار مربوط به اتفاقات حوزه دپیلماسی ملی در هفتههای اخیر، بهخوبی متوجه میزان «فالش بودن» این اقدام در یک شبکه رسمی هستند و نیاز به توضیح اضافه نیست اما حالا به این متن دقت کنید؛ «به اطلاع مردم شریف ایران میرساند، در یکی از برنامههای ضبطی پخششده در شبکه نسیم در قالب طنز سیاسی برخی خطوط سیاستی درباره کشورهای همسایه مورد بیتوجهی سهوی قرار گرفته بود که ضمن تذکر جدی به تیم تولید و تاکید بر لزوم توجه مستمر و جدی به سیاستهای ابلاغی محتوایی با عوامل خاطی برخورد انضباطی به عمل آمد.» روابط عمومی شبکه نسیم با انتشار این متن، ابتدا این ویدئو را مربوط به «برنامه ضبطی» توصیف میکند و در ادامه هم آن را «سهوی» میخواند تا شاید کمی از بار مسئولیت خود بکاهد اما کمی آشنایی با قواعد پخش در تلویزیون، کافیست تا این توضیح را عذر بدتر از گناه بدانیم!
2) در نمونه مشابه، روابط عمومی شبکه «سلامت» هم چند روز پیش و پس از پخش بریدهای از یک برنامه مستند که در آن تصویر زنی با پوشش نامناسب در ساحل دریا، روانه آنتن شده بود، این متن را منتشر کرد؛ «در پی اتفاقی که در این شبکه در بازبینی برنامههای تامینی آن روی داده، در میان هزاران تصویری که هر روز از قاب شبکه سلامت پخش میگردد، متاسفانه به دلیل خطا در بازبینی، تصویری نابهنجار و خارج از شان رسانه از آنتن شبکه سلامت پخش شده که به محض مطلع شدن مدیر شبکه، ایشان ضمن عذرخواهی از مردم عزیز دستور ویژه جهت بررسی این خطای محرز، برخورد و برکناری با عوامل آن را صادر کردند.» اینجا هم استفاده از کلیدواژه «برنامه تأمینی» و «در میان هزاران تصویر» کارکردی مشابه در زمینه تلاش برای کاستن از بار مسئولیت شبکه دارد. روابط عمومی شبکه «تماشا» هم در رویکردی مشابه، چند هفته پیشتر اینگونه نسبت به پخش عجیب یک تصویر نامناسب در یک سریال توضیح داده بوده؛ «متأسفانه بر اثر بیدقتی و سهلانگاری، حین پخش یکی از نماهای تاریک یک مجموعه نمایشی، برای ثانیهای تصویری اصلاح نشده و نامناسب پخش شد که در تضاد با حیای عمومی بود. ازاینرو ضمن برکناری و برخورد با مسئولان و خاطیان این سهلانگاری، از مخاطبان گرانقدر عذرخواهی نموده و اطمینان میدهیم که از تکرار چنین بیمبالاتیهایی جلوگیری خواهد شد.»
3) رویکرد روابط عمومی شبکههای مختلف در زمینه واکنش فوری به حواشی، ارائه توضیحات و تلاش برای عذرخواهی از آنچه در زیرمجموعهشان رخ داده است را باید به فال نیک گرفت اما حتما میتوان امید به صراحت بیشتر در مسئولیتپذیری در آینده داشت. فارغ از این نکته، آنچه پوزشهای سریالی تلویزیون در هفتههای ابتدایی سال جدید را حائز اهمیت میکند، لزوم بازنگری در ساختارهای تاریخگذشته نظارتی در فرآیند پخش تلویزیون است. ساختارهایی که گاهی مسئلههای ساده و پیشپا افتاده را تبدیل به یک چالش برای گروههای تولید و برنامهسازی میکند و گاه فجایعی از آنچه در این سه نمونه شاهدش بودیم، از زیر دستش در میرود! واقعا در تلویزیون چه خبر است و چگالی سوتیهای آن در یک بازه زمانی محدود، تا کجا میتواند بالا برود؟ با همه انتقادات نسبت به تلویزیون و واقعیتهایی که درباره بحران مخاطب این رسانه وجود دارد اما همچنان گستردهترین و رسمیترین ویترین فرهنگی کشور را به خود اختصاص داده و نمیتوان صیانت از آن را دست کم گرفت؛ لازم است توضیح دهیم که «صیانت» با «سانسور» متفاوت است؟
4) ماجرای انتشار سریالی عذرخواهی شبکههای تلویزیونی یک نکته فرامتنی هم از منظر رسانهای دارد که نتوانستیم به آن اشاره نکنیم؛ منطق حاکم بر ادبیات اطلاعیههای رسمی سه شبکه تلویزیون برپایه مرزبندی میان «اشتباه فردی» و کلیت یک «رسانه» است. نکتهای که اهالی رسانه و بهخصوص اصحاب مطبوعات، سالهاست تلاش دارند آن را به هیأتهای نظارت بقبولانند و هنوز هم موفق نشدهاند! تصور کنید یکی از سه اشتباه اخیر تلویزیون را یک رسانه دیگر مرتکب شده بود؛ از رسانههای مکتوب گرفته تا همین پلتفرمهای برنامهساز. خدا میداند در آن صورت مراجع قضایی چه واکنشی میداشتند و تا به امروز چند نفر از فعالان رسانهای بهواسطه صدور حکم توقیف و پلمپ، از کار بیکار شده بودند؛ همین!