سوسن سیرجانی | این روزها وقتی به تقویم نگاه می‌اندازیم دو تاریخ ما را به یاد بازیگر مطرح سال‌های دور سینما و تلویزیون، شهلا ریاحی می‌اندازد. این دو تاریخ یعنی 18 شهریور به مناسبت روز تولدش و 21 شهریور به مناسبت روز ملی سینما، باعث شد که سراغ کارنامه کاری او برویم.
به گزارش فیلم‌نیوز ، شهلا ریاحی جزو اولین زنان مسلمان ایرانی بود که با مخالفت‌های خانواده جرات پیدا کرد روی صحنه تئاتر حضور پیدا کند و شغل بازیگری را انتخاب کرد. ورود او به این هنر با حمایت همسرش انجام گرفت و استعداد خودش او را به جایی رساند که طی 60 سال کار هنری، در 70 فیلم سینمایی، بیش از 30 سریال تلویزیونی و قریب به 40 نمایش حضور پیدا کرد. همچنین از مهم‌ترین دست‌آوردهای زندگی هنری او، قرارگرفتن در پشت دوربین و تجربه کارگردانی بود که نام او را به عنوان اولین کارگردان زن ایرانی در تاریخ ثبت کرده. شهلا ریاحی اگر زنده بود، این روزها باید تولد 97 سالگی‌اش را جشن می‌گرفت، اما در دی ماه سال 1398، پس از یک دوره طولانی بیماری درگذشت. ریاحی از آن دسته زن‌هایی بود که برای تثبیت موقعیت زنان در سینما و تلویزیون همیشه پیش‌قدم بود. حالا به مناسبت روز ملی سینما سراغ مسیر و کارنامه کاری او رفته‌ایم.
آثار صحنه‌ای | نام واقعی شهلا ریاحی، قدرت‌الزمان وفادوست بود. او در سن 14 سالگی با اسماعیل ریاحی، نویسنده و کارگردان سینما ازدواج کرد. سال 1322 وقتی سه سال از ازدواج این زوج گذشته بود، اسماعیل ریاحی دست همسر جوان و زیبای خود را گرفت و او را به یک تئاتر به کارگردانی معزالدین دیوان فکری معرفی کرد. تئاتری به نام «سیاست هارون الرشید» که سرآغاز کار هنری قدرت‌الزمان شد. اما خانواده او بسیار با این کار مخالف بودند و حتی در خاطره‌ای نقل کرده که آنها لباس سیاه برتن کردند که دخترشان روی صحنه تئاتر رفته. پس از آن برای بیرون آمدن از زیر سایه خانواده پدری، او نامش را به شهلا تغییر می‌دهد و نام‌خانوادگی همسرش را هم انتخاب می‌کند. در طول دهه 20، که تماشاخانه‌های خیابان لاله‌زار محل نمایش تئاترهای فاخر و پرمخاطب بود، شهلا ریاحی از چهره‌های پرکار روی صحنه بود و دیگر همه علاقمندان به تئاتر او را می‌شناختند.
آثار سینمایی پیش از انقلاب | شهلا ریاحی همان‌طور که تئاتر را با معزالدین دیوان‌فکری شروع کرد، ورودش به سینما هم با اولین فیلم سینمایی دیوان‌فکری رقم خورد. سال 1330 فیلم «خواب‌های طلایی» ساخته شد. فیلمی کمدی درباره حضور مردی در دربار صفوی. شهلا ریاحی در اولین تجربه حضور در جلوی دوربین، نقش اصلی زن این فیلم را بر عهده داشت. تا اوایل دهه 40، ریاحی همیشه در نقش‌های اول فیلم‌ها بازی می‌کرد. اما از اواسط دهه 40 و رونق شکل جدیدی از فیلم‌های مشهور به فیلمفارسی، ریاحی دیگر در نقش‌های اصلی حضور نداشت و بیشتر در قالب نقش مکمل یا مادرهای دلسوز نقش آفرینی می‌کرد. از مشهورترین آثار او در این دوران می‌توان به «گدایان تهران» و «چرخ فلک» اشاره کرد. در دهه 50 اما ساختار سینمای ایران در حال تغییر بود و مسایل اجتماعی و جریان روشنفکری باعث ساخته شدن آثار جدیدی شد. «درشکه‌چی» و «خانه خراب» ساخته‌های نصرت کریمی از آثار شاخصی هستند که ریاحی در دهه 50 و پیش از انقلاب در آنها حضور پیدا کرد.
کارگردانی | سال 1335 اتفاق مهمی در کارنامه کاری شهلا ریاحی افتاد. او که دیگر در سینما به ستاره تبدیل شده بود، به پیشنهاد یکی از نزدیکانش که قرار بود تهیه‌کنندگی فیلمی را برعهده بگیرد، قرار شد شهلا به عنوان کارگردان در پشت دوربین قرار بگیرد. این فیلم با نام «مرجان» قرار بود براساس فیلمنامه‌ای از منوچهر کی‌مرام ساخته شود و داستان دختر کولی را روایت می‌کرد که در عشق یک معلم شهرنشین ناکام می‌ماند. با تصمیم‌گیری سازندگان خود شهلا نقش اصلی فیلم را برعهده گرفت و با راهنمایی‌های اسماعیل ریاحی، شهلا توانست اولین فیلم خود را در مقام کارگردان و بازیگر بسازد. این اتفاق ویژه‌ای در تاریخ سینما بود، چون تا به آن روز کمتر زنان را در امور فنی پشت دوربین دخالت می‌دادند و حالا او هدایت یک گروه فیلمسازی را برعهده گرفته بود. مرجان با درنظر گرفتن استانداردهای آن دوران فیلم قابل قبولی بود که مورد استقبال مخاطبان هم قرار گرفت، اما این تجربه برای شهلا ریاحی دیگر تکرار نشد.
آثار سینمایی پس از انقلاب | با پیروزی انقلاب، شهلا ریاحی هم مانند بسیاری از بازیگران فعال پیش از انقلاب، تا چند سال خانه‌نشین شد. اما بالاخره در سال 1365 با حضور در یک سریال تلویزیونی به عرصه بازیگری بازگشت. پس از آن تا دهه هشتاد، شهلا ریاحی در بیش از 30 فیلم سینمایی حضور داشت. حضوری که به دلیل بالا رفتن سن، معمولا محدود به مادران سالخورده و همیشه نگران فیلم‌های ایرانی می‌شد. اما به هرحال او فن بازیگری را به درستی آموخته بود و اجازه نمی‌داد حتی نقش مادری در حاشیه داستان، چندان منفعل باشد. ماندگاری نقش‌های او در ذهن مخاطب گواه این موضوع است. از آثار برجسته‌ای که او پس از انقلاب در آنها حضور داشت می‌توان به «پرنده کوچک خوشبختی»، «دو فیلم با یک بلیت»، «می‌خواهم زنده بمانم» و… اشاره کرد.
سریال‌های تلویزیونی | شهلا ریاحی به واسطه فن بیان و صدای خوبی که داشت از دهه 30 وارد رادیو شده بود، اما پس از مدتی دیگر در رادیو حضور پیدا نکرد. سابقه همکاری او با تلویزیون هم به دهه 50 بر می‌گردد. در سال 1356 سریال طنز خانوادگی ساخته شد به نام «ایتالیا ایتالیا» که ریاحی از بازیگران اصلی آن بود. اما حضور او در تلویزیون تا 9 سال بعد با وقفه روبرو شد. او سال 1365 با گریم بسیار سنگین در نقش یک پیرزن سالخورده در سریال «درخانه» به کارگردانی بیژن بیرنگ و مسعود رسام حضور پیدا کرد و این شروع دوباره کار هنری او پس انقلاب بود. تا اوایل دهه 80، شهلا ریاحی همانقدر که در سینما فعال بود، در سریال‌های تلویزیونی هم حضور داشت. اما نقش‌های او در قاب تلویزیون در خاطر مخاطبان بیشتری مانده. از آثار برجسته او در دو دهه فعالیت در تلویزیون می‌توان به «این خانه دور است»، «همسران» و «فروشگاه» اشاره کرد.
بیشترین همکاری‌ها | 60 سال فعالیت هنری در سه حوزه سینما، تئاتر و تلویزیون باعث ایجاد همکاری‌های مشترک زیادی میان شهلا ریاحی و بازیگران و کارگردان‌های مختلف شده. اما در این میان معزالدین دیوان فکری به عنوان اولین کارگردانی که شهلا را به صحنه و بعد به سینما معرفی کرد، از نام‌هایی است که بیشترین همکاری را با او داشته. پس از آن هم اسماعیل ریاحی همسر شهلا است که در هر 11 اثر سینمایی که نوشته و کارگردانی کرده، از بازی شهلا ریاحی بهره برده. محمدعلی فردین دیگر چهره‌ای است که در چند اثر مانند «جهان پهلوان»، «چرخ فلک»، «گدایان تهران» و… به عنوان کارگردان یا بازیگر در کنار شهلا ریاحی بوده است. نصرت‌الله کریمی هم در دو فیلم «درشکه‌چی» و «خانه خراب» به عنوان کارگردان و بازیگر با ریاحی همکاری کرده. پس از انقلاب هم پوران درخشنده در دو اثر و فرامرز قریبیان به عنوان بازیگر در 3 فیلم در کنار شهلا ریاحی بوده‌اند. کیومرث پوراحمد و بیژن بیرنگ و مسعود رسام هم چهره‌هایی هستند که 3 تا 4 همکاری مشترک با ریاحی در تلویزیون داشته‌اند.
شاه نقش‌ها | «مرجان» به عنوان فیلمی که شهلا ریاحی هم بازیگری در نقش اصلی و هم کارگردانی آن را برعهده داشت، شاید یکی مهم‌ترین آثار کارنامه او باشد. اما از میان تمام آثار ریاحی سه اثر هستند که قدرت بازیگری او را بیش از هرچیز نشان داده‌اند. اولین اثر «درشکه‌چی» ساخته نصرت‌الله کریمی در سال 1350 است. اثری کمدی و اجتماعی که به شیوه خاص کریمی در سینما ساخته شده بود و شهلا ریاحی در این فیلم در نقش یک زن میان سال حضور داشت که پس مرگ همسرش می‌خواهد به عشق قدیم خود برگردد. دومین نقش برجسته و فراموش نشدنی ریاحی در فیلم «دو فیلم با یک بلیت» است. او در این فیلم هم نقش یک مادر را برعهده دارد، اما مادری که از قصد مهاجرت فرزندش دلگیر است و تلاش می‌کند او را منصرف کند. شهلا ریاحی برای بازی در این فیلم نامزد دریافت جایزه بهترین بازیگر نقش مکمل زن از نهمین جشنواره فیلم فجر در سال 1369 شد. اما یکی از برجسته‌ترین و ماندگارترین نقش‌های این بازیگر در سریال «این خانه دور است» در سال 1370 رقم خورد. او نقش زنی سالخورده را داشت که برخلاف تمایل فرزندانش به خانه سالمندان رفت تا دوستش و دیگر افراد حاضر در آنجا را به زندگی برگرداند.
پست های مشابه :
بررسی فروش هفتگی سینماها| نبض اکران کماکان در دست «فسیل»
به بهانه تولد همایون شجریان | مروری بر تیتراژ خوانی‌های مرد محبوب آواز | آهای خبر دار
گلایه یک بازیگر از سیاست‌هاس سازمان سینمایی| عباس جمشیدی فر : «کت چرمی» هم مثل «شیشلیک» قلع و قمع شده است
شایعه‌ای در فضای مجازی درباره فیلم جدید جواد عزتی | «الکس» دردسر جدید «کت چرمی»
