فرانک کلانتری | «شب بیست و نهم»، ساخته حمید رخشانی، فیلم مهمی در تاریخ سینماست. به ده‌ها دلیل. مهم‌ترینش، لقبی است که به دوش می‌کشد؛ به‌یادماندنی‌ترین فیلم ژانر وحشت سینمای ایران. داستان فیلم بسیار ایرانی‌ست؛ به زندگی پر دلهره و از پیش برنامه‌ریزی شده محترم و اسماعیل می‌پردازد. تصمیم ازدواج دو نفر در کودکی آن‌ها گرفته شده. وقتی محترم به دنیا می‌آید پدرش هنگام خاک کردن جفت، جنی در پشت‌بام می‌بیند. جنی که به نظر می‌آید هیچ‌گاه محترم را رها نمی‌کند…
در بین فیلمهای انگشت شماری که تلویزیون دهه هفتاد، پخش و تکرار می‌کرد، «شب بیست و نهم» میخکوب کننده‌ترین بود. فیلم ترسناک و رمزآلودی که در سال‌های کم نور آن وقت‌ها پیچیده‌تر هم به نظر می‌رسید. هوشمندی نویسنده و کارگردان این اثر، انتخاب یکی از قدیمی‌ترین مفاهیم ترسناک ایرانی به عنوان سوژه اصلی بود.
حمید رخشانی وقتی تصمیم به ساخت فیلمش گرفت، سینمای وحشت دنیا هم در ابتدای راه بود. برای درک موضوع، فیلم مهم «دراکولای برام استوکر» که شاید امروز خنده‌دار و غیر قابل باور باشد، چندین سال بعد ساخته شد. «شب بیست و نهم» فیلم مهمی در تاریخ سینماست. به ده‌ها دلیل. مهم‌ترینش، لقبی‌ست که به دوش می‌کشد؛ به‌یادماندنی‌ترین فیلم ژانر وحشت سینمای ایران. این اثر هنوز در بین نمونه‌های موفق انگشت‌شمار، بی‌رقیب است. سینمای ژانر گریز و محافظه‌کار ایران، همیشه به فیلمهای اجتماعی متمایل بوده و کمتر کارگردانی می‌پذیرد از دایره امن بیرون بیاید. ارزش چنین شجاعتی وقتی بیشتر می‌شود که به یاد بیاوریم، هنوز بعد از گذشت چند دهه، سینمای وحشت ایران چپش خالی و کم رونق است و به سختی می‌توان چند عنوان سر پا مثال زد.
کم‌بنیه بودن این ژانر فقط خاصیت سینمای ایران نیست. اصلا تا وقتی می‌شود فیلم اجتماعی و رئال ساخت چرا ترسناک؟ که اگر درنیاید باعث سرشکستگی و تمسخر عواملش شود. حتی سینمای هالیوود با آن سیستم بی‌نقص در این سبک از سینمای ژاپن و فرهنگ کشورهای دیگر وام می‌گیرد. ترس چیزی است که با فرهنگ عجین است و ریشه در قصه‌های اساطیری دارد. غالبا از چیزی هراس داریم که در قصه‌های مادربزرگ‌ها باشد. و از نسل‌ها قبل شنیده باشیمش. چیزی مانند آل و جن، نه کلبه خالی در یک جنگل بزرگ.
داستان فیلم «شب بیست و نهم» بسیار ایرانی‌ست. به زندگی پر دلهره و از پیش برنامه‌ریزی شده محترم و اسماعیل می‌پردازد؛ تصمیم ازدواج دو نفر در کودکی آن‌ها گرفته شده. وقتی محترم به دنیا می‌آید پدرش هنگام خاک کردن جفت، جنی در پشت‌بام می‌بیند. جنی که به نظر می‌آید هیچ‌گاه محترم را رها نمی‌کند. سال‌ها بعد در تابستان ۱۳۴۲، شایعه زلزله تهران سر زبان‌ها می‌افتد. شهر تخلیه می‌شود. محترم در راه بازگشت به خانه، به جن برمی‌خورد. ازدواجش با اسماعیل به خطر می‌افتد و رمز و راز آغاز می‌شود.
حمید رخشانی کارگردان پرجراتی بود با کمترین بودجه، اما با درخشان‌ترین عوامل سراغ این قصه رفت و تقریبا توانست چهار برابر هزینه ساختش بفروشد. او با درآمدی که از فروش فیلم به دست آورد، فیلمهای دیگری همچون «پرواز را به خاطر بسپار» ساخت که نتوانست در گیشه موفق باشد؛ اما اعتباری در سینمای منتقدپسند به دست آورد. رخشانی فرجام دل‌چسبی نداشت و به خاطر تحمل فشار بدهی ناشی از ساخت فیلمهای نفروش بعدی، ۵۰ سال بیشتر عمر نکرد، اما یادگاری‌ای دارد، فراموش‌نشدنی که در تاریخ سینمای ایران جا خوش کرده. تیتراژ «شب بیست و نهم» پر از شگفتی است. تدوینش را ساموئل خاچیکیان، هیچکاک سینمای ایران، انجام داده که در ژانر وحشت پیشرو بود. فیلم‌برداری و نورپردازی هوشمندانه فیلم بر عهده کمال مطیعی بوده و با گریم قابل باور فیلم مژده شمسایی تکمیل شده. حسین گیل، مرجانه گلچین و حمیده خیرآبادی دیگر ستارگان اثر هستند. رضا رخشانی بازیگر قدیمی سینما، پدر حمید رخشانی هم نقشی در فیلم دارد.
اما فقط کستینگ قوی دلیل این همه موفقیت و ماندگاری است یا قصه پر بنیه؟ ترس چیزی نیست که با توضیح و تفسیر پیش برود. ابهام لازم دارد. ابهامی که با کدگذاری‌های فرهنگی و تخیل ساخته می‌شود. آل و احوال پریشان زن تازه زایمان کرده، چیزی است که تماشاگر ایرانی می‌فهمد. آن‌طور که تاریخ سینمای ایران نشان داده کپی‌برداری از نمونه‌های خارجی که نسخه بهتر و پیشرفته‌ترش ساخته شده، رقیب سرسختی است که هیچ فیلمسازی نتوانسته به مرزهایش نزدیک شود؛ بنابراین کارگردانی موفق است که به فرهنگ و ادبیات ملی و بومی نقب بزند یا تفکرات متافیزیکی رایج در دوره خود را دستمایه قرار دهد و درعین‌حال به دامن خرافه افکنی نیفتد. این لبه تیغ ماجراست.
همان گونه که در فیلم «حریم» و «پستچی سه بار در نمی‌زند» و «خوابگاه دختران» فیلم‌ساز سعی کرده سراغ ژانر وحشت برود اما درواقع قصه اصلی جنایی و معماگونه است. توضیحی منطقی برای اتفاقات وجود دارد و در نهایت به مؤلفه‌های اعتقادی نزدیک نمی‌شود تا مبادا از خطوط قرمز عبور کند. هر سه فیلم می‌کوشند تا خود را وارد قضایای اعتقادی نکنند و فقط وظیفه ترساندن بر دوش‌شان باشد. بدون اینکه به لحاظ فرهنگی مخرب باشند؛ اما اصلا چرا به استقبال ترس می‌رویم و خودمان را چنین موقعیتی قرار می‌دهیم؟ این سؤال پاسخ علمی دارد. فیلمهای ترسناک سابقه طولانی در ارائه نوعی اطمینان خاطر دارند. مخاطب می‌تواند خود را در یک روایت دل‌خراش غوطه‌ور کنند و درعین‌حال روی مبل خانه‌اش ایمن باشند و با پایان فیلم، دوباره به فضای مطمئن اطراف، بازگردد. فیلمهای ترسناک پاسخی به واکنش سیستم عصبی تحریک شده است. ترس سیستمی است که اجدادمان برای زنده ماندن و دور بودن از تهدیدات استفاده می‌کردند، حالا که آن خطرات وجود ندارند، این واکنش تکامل یافته اما همچنان بدن پس از احساس خطر، هورمون‌هایی تولید می‌کند که فرونشستنش آرامشی در پی دارد.
فیلمهای ترسناک به رهایی از تنش فروخورده کمک می‌کند و راهی است برای تمرین احساس ترس در یک محیط امن، چون می‌دانیم پس از پایان به محیط خودمان بازمی‌گردیم. گرایش به تماشای فیلم ترسناک، انتظار برای رسیدن آرامش بعدش است اما رفتن به استقبال چنین ترسی برای همه ممکن نیست. روبه‌رو شدن با واکنش جنگ، برای افراد مبتلا به اضطراب یا تروما، می‌تواند غیرقابل‌تحمل باشد و آسیب‌زا باشد؛ بنابراین اصرار به دیدن فیلم ترسناک برای کسی که آمادگی‌اش را ندارد فکر خوبی نیست و امتحان تجربه خوشایند یکی ممکن است برای برخی مخرب باشد.
کاناپه قسمت دهم| فیلم شب بیست و نهم| کارگردان: حمید رخشانی |بازیگران: حسین گیل، رضا رخشانی، رضا رویگری، مرجانه گلچین، حمیده خیرآبادی،… | موسیقی: مجید انتظامی | آی ام دی بی ۶.۳ از ۱۰
پست های مشابه :
پیشنهاد آخرهفته فیلم‌نیوز در بخش«کاناپه» | امروز روی کاناپه «مدرسه‌ای که می‌رفتیم» ساخته داریوش مهرجویی را ببنید | تصمیمِ آن چند نفر
اظهارنظر معاون نظارت و ارزشیابی سازمان سینمایی درباره فیلمهای توقیفی | قاتل و وحشی اصلا در ایران اکران نمی‌شود / شیشلک سیاه است و باید اصلاح شود
فیلمی که هیچ اثری از آن نیست | یوتیوب هم «خارج از محدوده» را ندارد
فریماه فرجامی ستاره سینمادر دهه شصت؛ 71 ساله شد | ستاره بود
