یاد ایام ؛ قسمت دوازدهم | مروری برهفت نقش به یادماندنی مرتضی عقیلی | همیشه رفیق فابریک

سوسن سیرجانی | مدت زمان زیادی از تقر مرتضی عقیلی در جشن حافظ نمی‌گذرد.. بازیگری که سال‌ها بر صحنه تئاتر و در سینما حضوری فعال داشت، اما پس از انقلاب مجبور به ترک کشور شد. حالا او سال‌ها است که به ایران برگشته و حتی این روزها پس از 43 سال مقابل دوربین فیلم سینمایی «های کپی» رفته. عقیلی یکی از نمادهای فیلمفارسی و از بازیگران پرکار پیش از انقلاب بود.

به گزارش فیلم‌نیوز، در کودکی بدون اینکه چندان شناختی از دنیای بازیگری و نمایش داشته باشد، تبدیل به یک ستاره در تعزیه‌هایی شد که عمویش برگزار می‌کرد. بعدتر در نوجوانی با هم محله‌هایش بیژن و بهمن مفید، تئاترهای آماتوری اجرا می‌کردند. با همین سابقه او دیگر تصوری جز بازیگر شدن برای آینده‌اش نداشت. به همین دلیل از 20 سالگی به تئاترهای شاهین سرکیسیان پیوست و از آن به بعد تمام زندگیش شد صحنه تئاتر. سال 49 وقتی 25 ساله بود، در فیلمی به کارگردانی شاپور قریب بازی کرد، اما تهیه‌کننده معقد بود بسیار بازیگر بدی است. همین انتقاد او را در مسیری انداخت که هر روز در هنرس که داشت رشد کند. چند سال بعد وقتی دیگر بازیگر مشهوری شده بود و در کنارش کارگردانی می‌کرد، همان تهیه‌کننده یعنی مهدی میثاقیه، تهیه‌کنندگی فیلمش را برعهده گرفت. مرتضی عقیلی در کنار بهمن مفید، ناصر ملک مطیعی، ایرج قادری و…نمادهای سینمای موسوم به فیلمفارسی در پیش از انقلاب بودند. مرتضی عقیلی از رکوردارانی بود که مثلا در 1352 در 15 فیلم بازی کرد. عقیلی پس از انقلاب هم روی صحنه تئاتر رفت و سال 1359 هم در فیلمی به کارگردانی سعید مطلبی حضور پیدا کرد. اما از سال 1360 ممنوع‌آلکار و مجبور به ترک ایران شد. او در اواخر دهه 90 به ایران برگشت. پس از حضور در یک تئاتر حالا او بعد از 4 دهه جلوی دوربین رفته و به زودی فیلم «های کپی» با بازی او به مرحله اکران می‌رسد.

لوطی | خدایار | خسرو پرویزی | 1350

«لوطی» سومین فیلم مرتضی عقیلی پس از ورودش به سینما بود. این فیلم با ادای دینی به داستان‌های پهلوانی قدیمی ایرانی و درباره یک لوطی سرشناس در یک محله قدیمی ساخته شد. خسرو پرویزی در تلاش بود که اثری متفاوت بسازد اما شاید بشود نامش را بدشانسی گذاشت که «لوطی» همزمان با «داش آکل» در سینماهای ایران اکران شد. دو فیلمی از نظر درون‌مایه شبیه هم بودند و این باعث شد که توجه‌ها بیشتر به سمت فیلم کیمیایی جلب شود. مرتضی عقیلی در این فیلم فرصت این را پبدا کرد که به عنوان نوچه شخصیت اصلی یا همان لوطی با بازی ناصر ملک مطیعی نقش‌آفرینی کند. اتفاقی که باعث شد دیده شود و به پروژه‌های دیگر سینمایی دعوت شود.

استوار و پاسبان | احمد | نظام فاطمی | 1351

فیلم «استوار و پاسبان» درباره مبارزه سه نفر با یک گروه آدم‌ربایی ساخته شده. فیلمی به کارگردانی نظام فاطمی که در واقع در تلاش بود نقدی به جریان رفتن دخترهای فقیر به جنوب ایران و فروخته شدنشان به شیوخ عرب داشته باشد. قهرمانان داستان این فیلم سه نفر هستند، استوار با بازی عبدالعلی همایون، سرپاسبان با بازی حسینی و احمد آرایشگر با بازی مرتضی عقیلی. این فیلم در سال 1351 و همزمان با فیلم مشهوری از مرتضی عقیلی به نام «تپلی» اکران شد. عقیلی در واقع جوان اول فیلم بود و دو فرد نظامی برای نشان دادن قدرت پلیس در فیلم داستان قرار گرفته بودند. مرتضی عقیلی یکی از بازی‌های ماندگارش را در این فیلم به نمایش گذاشت.

قفس | اصغر | ایرج قادری | 1353

«قفس» از جمله فعالیت‌های مشترک ایرج قادری در مقام کارگردان و بازیگر نقش اصلی و علیرضا داودنژاد در مقام فیلمنامه نویس بود. این فیلم کاملا براساس قواعد فیلمفارسی ساخته شده. مرتضی عقیلی در این فیلم نقش اصغر را برعهده دارد. کسی که در حالت مستی به دختری به نام مهری تعدی می‌کند. این موضوع باعث می‌شود مردی که نسبت به مهری احساس مسئولیت دارد برای انتقام از اصغر تلاش کند. این فیلم از اولین تجربه‌های حضور مرتضی عقیلی در کنار ایرج قادری بود. اما به عنوان نقش مقابل او. عقیلی در «قفس» بدمنی بود که به مرور با عذرخواهی و شرایطی که برایش پیش می‌آید داستان به سمتی می‌رود که همه به دنبال نجات او هستند.

تهمت | علی | کامران قدکچیان | 1353

«تهمت» در ادامه فیلم‌های جریان فیلم‌فارسی کامران قدکچیان ساخته شد. فیلمی که با داستانی از احمد نجیب‌زاده ساخته شد و برخلاف بیشتر آثار آن سال‌ها که ستارگانش بهروز وثوقی یا فردین و ایرج قادری بودند، منوچهر وثوق را به عنوان جوان اول در قصه قرار داده بود. مرتضی عقیلی نقش مکمل علی را برعهده داشت. داستان درباره چند عشق و مثل‌های عشقی بود که برای طرفین ماجرا، اتفاقاتی را رقم می‌زد. عقیلی در بازی چند قدمی از ستاره جوان فیلم یعنی وثوق جلوتر است، این در کارنامه بازیگری عقیلی اتفاقی مهم محسوب می‌شود.

زیر پوست‌ شب | قاسم | فریدون گله | 1353

متفاوت‌ترین اثر کارنامه کاری مرتضی عقیلی فیلم «زیر پوست شب» ساخته فریدون گله است. گله با داستانی ساده در تلاش است که فضای اجتماعی جامعه را نقد کند. جامعه‌ای که به شدت درگیر فاصله طبقاتی شده و یک آدم بدبخت و علاف حتی فضایی برای رفع نیازهای شخصی هم ندارد. گله، مرتضی عقیلی را که از نظر ظاهری در میان مردان معمولی قرار می‌گیرد برای بازی در نقش اول این فیلم انتخاب کرد تا بیشتر نماد قشر پایین جامعه باشد. شخصیت قاسم طی یک اتفاق با دختری خارجی روبه‌رو می‌شود و در پی این است که با او هم‌خوابه شود. اما هیچ‌جوره این موضوع اتفاق نمی‌افتد. دختر خارجی است و نمی‌تواند با قاسم صحبت کند. آنها همدیگر را کلامی و روحی نمی‌فهمند. اما نماد دو انسان از دو جنس مخالف هستند که سر راه هم قرار گرفته‌اند. این عدم توانایی در برقراری ارتباط با بازیگر مقابل را مرتضی عقیلی با بازی حسی خود به خوبی در این فیلم به نمایش گذاشته. 

موسرخه | علی ریزه | عبدالله غیابی | 1353

مرتضی عقیلی در «مو سرخه» باز هم رفیق شخصیت اصلی داستان است. رفیقی که برای مقصود رفیقش فدا می‌شود. عقیلی در این فیلم باردیگر در کنار ایرج قادری ایستاده و نقش مکمل او را بازی می‌کند. داستان درباره یک مرد جوان به نام موسرخه است که می‌×واهد دختری را از یک خانه فحشا نجات دهد. اما زنی که صاحب این خانه است به او دلباخته و نمی‌گذارد موسرخه به دختر دلخواهش برسد. در این میان علی ریزه با بازی مرتضی عقیلی از سوی مو سرخه مسئول محافظت از آهو، همان دختر مظلوم است. «مو سرخه» بیشتر در راستای نقد شرایط خانه‌های فحشا و دخترانی که به زور در آن اسیر هستند ساخته شده بود. قرار بود خود ایرج قادری آن را کارگردانی کند، اما در آخر عبدالله غیابی آن را ساخت.

شب آفتابی | نصرت | سیروس الوند ‌‌| 1356

برخلاف تصور عموم که فکر می‌کنند «فریاد زیر آب» اولین فیلم سروس الوند است، اما «شب آفتابی» خیلی پیش‌تر از این فیلم ساخته شده. این فیلم در ابتدا «چاقو در زخم» نام داشته و به دلیل آنچه خشونت زیاد و ترویج چاقوکشی نامیده شده بود، در توقیف مانده بود. اما پس از ساخت و اکران «فریاد زیر آب» با تغییراتی سیروس الوند اجازه پیدا کرد اولین فیلمش یعنی «شب آفتابی» را هم اکران کند. این فیلم یکی از معدود آثاری است که مرتضی عقیلی در آن نقش اصلی را برعهده دارد. نقش نصرت مردی که در زندان خبر ازدواج نامزدش را با یک مرد دیگر می‌شنود و وقتی آزاد می‌شود در تلاش برای انتقام است. عقیلی در این فیلم نشان داد از پس نقش اول هم برمی‌آید.