نگاهی به آثار تاریخی مهم کارنامه زنده‌یاد علی حاتمی به بهانه سال‌روز تولد این هنرمند فقید | تاریخ به روایت عالیجناب حاتمی

زنده‌یاد علی حاتمی مهم‌ترین کارگردان آثار تاریخی در سینما و تلویزیون ایران است. او نخستین فیلمسازی است که به یکی از مهم‌ترین بزنگاه‌های تاریخ معاصر ایران، یعنی مشروطیت و زمینه‌ها، ریشه‌ها و سرنوشت آن از دیدگاه خودش پرداخته و آثار شکوهمندی برجا گذاشته است. به بهانه سال‌روز تولد این هنرمند فقید، مروری داریم بر مهمترین آثار تاریخی که از دریچه ذهن خلاق این هنرمند شکل گرفته است.

به گزارش فیلم‌نیوز، کارگردان‌های زیادی برای ساخت آثار تاریخی وارد میدان شده‌اند اما هنوز هیچ‌کس نتوانسته است به اندازه او در ماندگار شدن دوره‌های مهم تاریخ  ایران سهمی داشته باشد.

ستارخان | سال تولید: 1351

اولین اقدام علی حاتمی برای ساخت یک اثر تاریخی به فیلم «ستارخان» در سال 1351 برمی‌گردد. حاتمی این فیلم را اواسط سال 51 با حضور علی نصیریان در نقش ستارخان، عزت‌الله انتظامی در نقش حیدر عمواوغلی و عنایت بخشی در نقش باقرخان ساخت. یکی از ویژگی‌های مهم فیلم این بود که برای ضبط صحنه‌های نبرد بین مشروطه‌خواهان و قوای دولتی از جلوه‌های ویژه سنگینی بهره برد؛ اتفاقی که در سینمای ایران چندان سابقه‌ای نداشت. این فیلم از اسفند آن سال به نمایش درآمد اما هنوز دو روز از اکران نگذشته از سوی برخی مطبوعات و نماینده‌ها با اعتراض روبه‌رو شد و از پرده پایین آمد. عزت‌الله انتظامی در مصاحبه‌ای گفته که سر این فیلم کارش با علی حاتمی به دلخوری کشیده و مجددا سر «هزاردستان» رابطه‌شان درست شده.

سلطان صاحبقران| سال تولید: 1354

علی حاتمی سال 1354 سریال سیزده قسمتی «سلطان صاحبقران» را برای تلویزیون ملی ایران ساخت. این سریال اولین بار آبان سال 1354 روی آنتن رفت و برای بار دوم تیرماه سال 1356 پخش شد. داستان سریال در سال 1313 روایت می‌شود. زمانی که ناصرالدین‌شاه دارد برای جشن ۵۰ سالگی سلطنت آماده شود. شاه به خاطر پیش‌گویی منجم نگران است و می‌ترسد واقعا سوءقصدی علیه‌ش صورت گیرد. به همین دلیل هم تمایلی به بیدار شدن و حضور در شاه عبدالعظیم(ع) ندارد. از اینجا داستان به عقب برمی‌گردد و دوران 50 ساله سلطنت ناصرالدین‌شاه با محوریت دوران صدارت امیرکبیر به تصویر کشیده می‌شود. درواقع حاتمی در «سلطان صاحبقران» به پیش‌زمینه‌های نفوذ بی‌حد و حصر بیگانگان در امور داخلی مملکت و حتی تاثیر در سیاست‌های خارجی تمرکز کرده است. «سلطان صاحبقران» جدای اینکه سریال درجه یکی است از این جهت اهمیت دارد که اولین سریالی است که با محوریت زندگی ناصرالدین‌شاه ساخته می‌شود. علاوه بر جمشید مشایخی که نقش ناصرالدین شاه را بازی کرد، ناصر ملک مطیعی، سعید نیک‌پور، جهانگیر فروهر، زری خوشکام و .. هم بازی داشتند.

 هزار دستان | سال تولید: 1358 تا 1366

با وجود آثار تاریخی درخشان فراوان کارنامه علی حاتمی، هنوز هم «هزاردستان» جایگاه ویژه‌ای نزد مخاطبان دارد. حاتمی ابتدا این سریال را با نام «جاده اابریشم» پیش برد. برای نوشتن آن به فرانسه رفت و آنطور که در مصاحبه‌ای تعریف کرده موهایش را تا ته تراشید تا رویش نشود به خیابان برود و فقط فیلمنامه بنویسد. او بارها متن این سریال را بازنویسی کرد و خودش در جایی گفته که شمار بازنویسی‌هایش از ده بار هم بیشتر بوده. بالاخره سال 1358 آن را کلید زد و نامش را به «هزاردستان» تغییر داد. بخش مهمی از اهمیت این سریال به ساخت شهرک سینمایی غزالی برای آن اختصاص دارد. درواقع علی حاتمی برای جان بخشیدن به اثرش دست به خلق شهرکی برای تهران قدیم زد؛ شهرکی که بارها و بارها مورد استفاده آثار مختلف قرار گرفت. «هزاردستان» روایتگر زندگی رضا تفنگچی بود که در اواخر دوره  احمدشاه قاجار دست به اسلحه می‌برد و دست به ترورهای مختلف می‌زد و درسال‌های پایانی عمر کار خوشنویسی را پی می‌گرفت و از رضا تفنگچی به رضا خوشنویس تبدیل می‌شد.

حاجی واشنگتن| سال تولید: 1361

ده سال بعد از «ستارخان»، حاتمی فیلم «حاجی واشنگتن» را کارگردانی کرد. فیلمی درباره اولین سفیر ایران در آمریکا به اسم حسین‌قلی‌خان صدرالسلطنه که سال 1306 به آمریکا می‌رود. علی حاتمی در این فیلم از روزهای اول ورود حاجی به آمریکا و هیجان‌هایش را به تصویر می‌کشید و رفته رفته وضعیت غمبار و مشکلات مالی او را ترسیم می‌کرد و تا نابودی او پیش می‌رفت. عزت الله انتظامی یکی از بهترین بازی‌هایش را در این فیلم به تصویر کشید. قرار بود حاتمی این فیلم را در آمریکا بسازد اما مشکلات موجود بین ایران و آمریکا مانع از این اتفاق شد. برای همین هم تولید آن را به ایتالیا برد و به مشکلات مالی زیادی برخورده و عوامل مجبور شده‌اند پنج ماه در ایتالیا زندگی کنند. «حاجی واشنگتن» هم در زمان اکران به مشکل برخورده. این فیلم سال 1361 ساخته شده اما اجازه نمایش پیدا نکرد تا سال 1377 که بالاخره اکران شد. برای همین هم فرصتی برای دیده شدن نداشت. فقط در جشن خانه سینما نامزد تندیس زرین بهترین بازیگر نقش اول مرد شد.

کمال‌الملک| سال تولید: 1362

علی حاتمی هشت سال بعد از ساخت «سلطان صاحبقران» تصمیم گرفت فیلم دیگری درباره درباره ناصرالدین‌شاه بسازد. «کمال‌الملک» سال 1362 ساخته شد. در «کمال‌الملک» ناصرالدین‌شاه شخصیت محوری نبود و نقشش از این جهت اهمیت داشت که بخش‌هایی از زندگی کمال‌الملک دربار ناصرالدین‌شاه به او گره می‌خورد. ماجرا از این قرار بود که در جریان کشیدن تابلویی در تالار آینه، یکی از جواهرات تخت شاه گم می‌شود و کمال‌الملک به اتهام ربودن جواهر، توسط کامران‌میرزا مورد اهانت قرار می‌گیرد. داستان بعد از ترور ناصرالدین‌شاه کماکان ادامه پیدا می‌کند. این فیلم هم به لحاظ دست گذاشتن روی یکی از شخصیت‌های مهم تاریخی و هم به لحاظ جذابیت‌های بصری و موقعیت‌های باشکوهی که به تصویر کشیده بود اهمیت زیادی دارد. مخصوصا اینکه لحظه تحویل سال در این فیلم، یکی از باشکوه‌ترین تحویل‌های سینمای ایران را رقم می‌زند. نقش اصلی فیلم یعنی کمال‌الملک را جمشید مشایخی بازی کرد و عزت الله انتظامی هم که ناصرالدین‌شاه بود. علاوه بر آنها علی نصیریان، محمدعلی کشاورز و داود رشیدی هم بازی داشتند.

دلشدگان| سال تولید: 1370

فیلم «دلشدگان» براساس چند ماجرای واقعی در دوره محمدعلی شاه و احمدشاه قاجار است  که علی حاتمی آنها را در هم ادغام کرده و در یک فیلم به نمایش گذاشته است. داستان فیلم در زمان سلطنت احمد شاه روایت می‌شود. تاجری فرنگی به بهانه رونق فرهنگ و هنر قصد دارد با پرکردن چند صفحه از چند موسیقی‌دان ایرانی، ردیف‌های اصیل ایرانی را که در حال فراموشی است، محفوظ نگه دارد. به همین دلیل از آقاحسین دلنواز خواسته می‌شود که جمعی از بهترین نوازندگان را انتخاب کند. این قصد و برنامه سفر به فرنگ با مشکلاتی مواجه می‌شود. سی‌ودو سال از تولید فیلم «دلشدگان» می‌گذرد اما هنوز هم جزو یکی از آثار مهمی سینمای ایران قرار می‌گیرد. این مسئله هم به سوژه فیلم برمی‌گردد هم حساسیت‌های علی حاتمی در کارگردانی و هم بازیگران درجه یکی که برای آن انتخاب شده‌اند. البته موسیقی این فیلم را هم حسین علیزاده ساخته و یکی از نقاط قوت فیلم به حساب می‌آید؛ موسیقی که با صدای آواز محمدرضا شجریان همراه شده و به عنوان یکی از آثار ماندگار این هنرمند در ذهن‌ها مانده است.

جهان‌پهلوان تختی| سال تولید: 1373

گفته می‌شود علی حاتمی موقع ساخت «کمال‌الملک» طرح ساخت فیلمی براساس زندگی جهان پهلوان تختی را در ذهن داشته. کمی بعد یعنی در سال 1363 بنیاد مستضعفان برای سرمایه‌گذاری فیلم اعلام آمادگی می‌کند. این بنیاد اما منصرف می‌شود و پروژه چهارسال معلق می‌ماند. حاتمی در این فاصله با سازمان تربیت‌بدنی و باشگاه پرسپولیس برای سرمایه‌گذاری فیلم به توافق می‌رسد ولی همکاری درنهایت شکل نمی‌گیرد. سال 73 هدایت فیلم و سیمافیلم به‌طور مشترک پای کار می‌آیند و فیلم «جهان‌پهلوان تختی» کلید می‌خورد. علی حاتمی قصد داشت زندگی کامل غلام‌رضا تختی را سینمایی کند؛ از بدو تولد تا لحظه مرگ. شروع فیلمبرداری «جهان‌پهلوان تختی» مصادف می‌شود با بیماری علی حاتمی. او با انگیزه بود و به‌رغم پیشروی سرطان کارش را ادامه داد تا اینکه بعد از 50دقیقه فیلمبرداری، مجبور به بستری شد. درنهایت هم اجل مهلت نداد تا حاتمی فیلمش را کامل کند. فیلم 10سال مسکوت بود تا اینکه بهروز افخمی تصمیم گرفت ادامه‌اش را بسازد.